Keith Lowe ~ ΟΛΕΘΡΟΣ (Η Ευρώπη μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο)

 

Φανταστείτε έναν κόσμο χωρίς θεσμούς. Είναι ένας κόσμος όπου τα σύνορα μεταξύ των χωρών δείχνουν να έχουν διαλυθεί, αφήνοντας ένα συμπαγές, ατελείωτο τοπίο πάνω στο οποίο οι άνθρωποι ταξιδεύουν ψάχνοντας για κοινότητες που δεν υπάρχουν πια. Δεν υπάρχουν πλέον κυβερνήσεις, είτε σε εθνικό είτε ακόμη και σε τοπικό επίπεδο. Δεν υπάρχουν σχολεία ή πανεπιστήμια, βιβλιοθήκες ή αρχεία, καμία πρόσβαση σε καμία απολύτως πληροφορία. Δεν υπάρχει κινηματογράφος και θέατρο, και σίγουρα όχι τηλεόραση. Το ραδιόφωνο λειτουργεί περιστασιακά, αλλά το σήμα είναι μακρινό και σχεδόν πάντα σε κάποια ξένη γλώσσα. Κανείς δεν έχει δει εφημερίδα επί εβδομάδες. Δεν υπάρχουν σιδηρόδρομοι ή μηχανοκίνητα οχήματα, δεν υπάρχουν τηλέφωνα ή τηλεγραφεία, ταχυδρομεία, καμία απολύτως επικοινωνία εκτός από όσα περνούν από στόμα σε στόμα.

Δεν υπάρχουν τράπεζες, αλλά αυτό δεν είναι και μεγάλο δυστύχημα αφού το χρήμα δεν έχει πλέον καμία αξία. Δεν υπάρχουν καταστήματα διότι κανείς δεν έχει τίποτα να πουλήσει. Τίποτα δε φτιάχνεται εδώ: τα μεγάλα εργοστάσια και οι επιχειρήσεις που υπήρχαν έχουν όλα καταστραφεί ή αποσυναρμολογηθεί, όπως συμβαίνει και με τα περισσότερα άλλα κτίρια. Δεν υπάρχουν εργαλεία, εκτός από εκείνα που μπορούν να ξεθαφτούν κάτω από τα ερείπια. Δεν υπάρχουν τρόφιμα.

Ο νόμος και η τάξη είναι σχεδόν ανύπαρκτα διότι δεν υπάρχει αστυνομική δύναμη και σύστημα απονομής δικαιοσύνης. Σε μερικές περιοχές δε φαίνεται πλέον να υπάρχει καμία σαφής αίσθηση για το τι είναι σωστό και τι λάθος. Οι άνθρωποι παίρνουν μόνοι τους ό,τι θέλουν δίχως να λογαριάζουν ιδιοκτησία – πράγματι, η ίδια η αίσθηση της ιδιοκτησίας έχει εν πολλοίς εξαφανιστεί. Τα αγαθά ανήκουν μόνο σ’ εκείνους που είναι αρκετά δυνατοί για να τα κρατήσουν και σ’ εκείνους που είναι πρόθυμοι να τα περιφρουρήσουν με τη ζωή τους. Άνθρωποι με όπλα περιδιαβαίνουν τους δρόμους παίρνοντας ό,τι θέλουν και απειλώντας οποιονδήποτε βρεθεί μπροστά τους. Γυναίκες όλων των τάξεων και ηλικιών εκδίδονται για φαγητό και προστασία. Δεν υπάρχει ντροπή. Δεν υπάρχει ηθική. Υπάρχει μόνο η επιβίωση.

 

Είναι δύσκολο για τις σύγχρονες γενιές να φανταστούν την ύπαρξη ενός τέτοιου κόσμου έξω από τις φαντασίες των σεναριογράφων του Χόλιγουντ. Υπάρχουν ωστόσο εν ζωή σήμερα εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι που βίωσαν αυτές ακριβώς τις συνθήκες – όχι σε κάποιες μακρινές γωνιές του πλανήτη αλλά στην καρδιά εκείνης της περιοχής που για δεκαετίες θεωρείτο ως μία από τις πιο σταθερές και ανεπτυγμένες στη Γη. Το 1944 και 1945 μεγάλα τμήματα της Ευρώπης αφέθηκαν στο χάος επί μήνες. Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος –οπωσδήποτε ο πιο καταστροφικός πόλεμος στην Ιστορία– είχε καταστρέψει, όχι μόνο τη φυσική υποδομή, αλλά και τους θεσμούς που κρατούσαν ενωμένες τις χώρες. Το πολιτικό σύστημα είχε καταρρεύσει σε τέτοιο βαθμό ώστε Αμερικανοί παρατηρητές προειδοποιούσαν για την πιθανότητα ενός εμφυλίου πολέμου σε ευρωπαϊκή κλίμακα.

Το σκόπιμο κομμάτιασμα των κοινοτήτων είχε σπείρει μια μη αναστρέψιμη έλλειψη εμπιστοσύνης μεταξύ γειτόνων και η καθολική πείνα είχε καταστήσει την προσωπική ηθική άνευ σημασίας. «Η Ευρώπη», ισχυρίζονταν οι New York Times τον Μάρτιο του 1945, «βρίσκεται σε μια κατάσταση την οποία κανείς Αμερικανός δεν μπορεί να ελπίζει να καταλάβει». Ήταν η «Νέα Σκοτεινή Ήπειρος».

Το ότι αυτή η Ευρώπη κατάφερε να βγει μόνη της απ’ αυτόν το βούρκο και στη συνέχεια να γίνει μια ακμάζουσα, ανεκτική ήπειρος φαντάζει τουλάχιστον ως θαύμα...

 

 

 

 

Το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου είναι μια από τις πιο εμβληματικές στιγμές στην ιστορία της Ευρώπης. Έχει ταυτιστεί με εικόνες χαρούμενου πλήθους να χορεύει στους δρόμους, να πίνει, να ερωτεύεται. Αυτές οι εικόνες θριάμβου και γιορτής είναι τόσο έντονες στη συλλογική μνήμη, ώστε έχουν σχεδόν λησμονηθεί οι εμφύλιοι πόλεμοι και η αναρχία που είχε επικρατήσει.Στην πραγματικότητα, αμέσως μετά το τέλος του πολέμου, η Ευρώπη γνώρισε ακόμα ένα τρομερό αιματοκύλισμα, με τριάντα εκατομμύρια νεκρούς σε πεδία μαχών, ισοπεδωμένες πολιτείες, κατεστραμμένη ύπαιθρο. Οργανισμοί και θεσμοί που θεωρούνταν δεδομένοι (από την αστυνομία και τα μέσα μεταφοράς μέχρι τις κυβερνήσεις και τα μέσα ενημέρωσης) είτε είχαν παραιτηθεί είτε δεν υπήρχαν καν. Στο ΟΛΕΘΡΟΣ, ο Κιθ Λόου περιγράφει μια ήπειρο που, μετά το τέλος του πιο τρομερού πολέμου όλων των εποχών, εξακολουθεί να βρίσκεται βυθισμένη στη βία, με ομάδες ανθρώπων, κοινότητες, ακόμα και ολόκληρα έθνη να ζητούν εκδίκηση για λάθη και εγκλήματα που είχαν γίνει όσο διεξαγόταν ο πόλεμος. Οι Γερμανοί και οι συνεργάτες τους συλλαμβάνονταν, βασανίζονταν και εκτελούνταν με συνοπτικές διαδικασίες. Τα στρατόπεδα συγκέντρωσης άνοιξαν πάλι και γέμισαν με καινούργια θύματα. Ο βίαιος αντισημιτισμός αναβίωσε με φόνους και πογκρόμ σε όλη την Ευρώπη. Οι σφαγές βρίσκονταν στην ημερήσια διάταξη, και σε ορισμένα μέρη (κυρίως στην Ελλάδα, τη Γιουγκοσλαβία και την Πολωνία) οδήγησαν σε βάναυσους εμφύλιους πολέμους.

 

(Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου)

 

Keith Lowe, Όλεθρος, εκδ. ΨΥΧΟΓΙΟΣ, επιμέλεια: Κυριάκος Αθανασιάδης, μετάφραση: Ιωάννης Χαλαζιάς