Κυριάκος Κατζουράκης - Τάξη στο χάος

Δεν γράφω για να βάλω τάξη στα ζητήματα της ζωγραφικής. Γράφω για να καταλάβω πλευρές της τέχνης που «αρνείται» να εξηγηθεί ή να ερμηνευτεί.

Το βιβλίο αυτό περιέχει σημειώσεις που ταξινομήθηκαν τα τελευταία δύο χρόνια. Πάντα κρατούσα σημειώσεις, απλώς κάποια στιγμή αποφάσισα να τις οργανώσω. Έτσι, δίχως να το καταλάβω, απέκτησαν αρχή, μέση και, κατά κάποιο τρόπο, τέλος. Θα ’θελα το βιβλίο να σταθεί χρήσιμο, όχι μόνο στους καλλιτέχνες, αλλά σε όλους όσοι πασχίζουν να καταλάβουν στην τέχνη, την αμοιβαία σχέση του παρελθόντος με το σήμερα· όχι σαν συνεχόμενη ιστορία αλλά σαν «τόπο» όπου συναντώνται οι κανόνες με τις ρήξεις τους και, μερικές φορές, με την πλήρη ανατροπή τους.

Προσπάθησα τα μικρά κεφάλαια να έχουν μια χρονική κατάταξη, που ξεκινάει από τα χρόνια των σπουδών μου. Αλλά σε μερικά θέματα προτίμησα την εσωτερική συνέχεια. Αν και γνωρίζω πως οι επαναλήψεις κουράζουν, σε αρκετά σημεία επανέρχομαι. Αφορούν κυρίως ζητήματα μαθημένα στο ημίφως. Έτσι κι αλλιώς, το ημίφως είναι το βασικό αντικείμενο της ζωγραφικής.

Προσπάθησα επίσης να αποφύγω αναφορές στη θεωρία της αισθητικής και της ψυχολογίας της τέχνης: Κυρίως, να αποφύγω τεχνικούς όρους, για να μη σταθούν εμπόδιο σε όσα πραγματικά επιθυμώ να γίνουν κατανοητά. Ελπίζω το κείμενο να το διατρέχει ένα νήμα συνδετικό – έστω με κάποιους κόμπους.

Η ψυχική δημιουργικότητα δεν χωρίζει το χρόνο σε παρελθόν και παρόν· έχει την τάση να πλησιάσει το όνειρο, να φυτέψει φτερά στον άνθρωπο, για να πετάξει στο μέλλον του.

Προσπαθώ να καταλάβω τη λειτουργία της εσωτερικής διαδικασίας στη ζωγραφική – διόλου εύκολο να παρατηρείς τον εαυτό σου – γι’ αυτό και κατέγραψα σταδιακά αυτή την προσπάθεια, με πολλές αμφιβολίες.

Δεν είμαι θεωρητικός, δεν φιλοδοξώ να καλύψω κενά που σαφώς υπάρχουν. Αγνοώ το μεγαλύτερο μέρος του πλανήτη, αγνοώ τη φύση, αγνοώ τη φύση της τέχνης. Επιθυμώ διακαώς να διδάσκομαι, ώστε να μπορώ να μεταδίδω τις εμπειρίες μου στην τέχνη και την κατανόηση του δυσνόητου αλλά ενός και μοναδικού κόσμου. Και θέλω, τέλος, να υπερασπιστώ την ψευδαίσθησή μου: «Δεν βάζω ούτε μία πινελιά, αν εκείνη τη στιγμή δεν πιστεύω ότι θα αλλάξει τον κόσμο».

Κυκλοφορώ, όπως όλοι, σε χώρους κατοικημένους από άδεια και αδιάφορα βλέμματα. Ο ζόφος και η ανέχεια έχουν βρει κατοικία στα πρόσωπα αυτά, με μια αίσθηση μόνιμης απειλής και απαξίωσης. Πώς να είσαι δημιουργικός; Το αίσθημα του πόνου περιέχει ανάμεικτες περιοχές κατανόησης και φόβου. Κάθε φορά που κοιτάζω αντίστοιχες αποτυπώσεις/διατυπώσεις στην τέχνη (Μπος, Μπρέγκελ, Γκαίτε, Δάντης, ακόμα και στη νεότερη τέχνη όπως στον Τόμας Μαν ή τον Μπέκετ) επιστρατεύω τη θετική σκέψη πως αυτοί διέθεταν το στοιχειώδες: την πίστη στον άνθρωπο, ανεξάρτητα από τις πράξεις του. Το έργο τέχνης δεν σχολιάζει, ούτε καταγράφει τις πράξεις, γιατί τότε μετατρέπεται είτε σε σοσιαλιστικό ρεαλισμό, είτε σε διδακτισμό εκ του ασφαλούς. Η πίστη αυτών των δημιουργών είναι επομένως υπέρβαση των πράξεων και άλμα στο μέλλον, απόσταση που τους επιτρέπει να σκάβουν στην ανθρώπινη ψυχή, σαν αρχαιολόγοι που δεν επαναπαύονται στα αρχικά ευρήματα αλλά επιμένουν να ερευνούν τα δυσερεύνητα μέρη του χθόνιου εσωτερικού κόσμου.

Tο αντικείμενο που επί χρόνια επεξεργάζομαι είναι: το «Πρόσωπο», ο Άλλος, ο εν εξελίξει Άλλος, ο ζωντανός καθημερινός Άλλος, που στην ουσία είναι ο καθρέφτης μου. Αυτός σήμερα περιφέρεται ανυπεράσπιστος, όσο κι αν κρύβεται από συστολή και ντροπή για την κοινωνία στην οποία ανήκει. Πώς να κοιτάξεις τα δάκρυα στα μάτια του που σου θολώνουν την όραση, το βασικό εργαλείο του ζωγράφου; Πώς να μιλήσεις και να γράψεις με ελπίδα, σ’ ένα περιβάλλον που οι μόνοι που θα μπορούσαν να αλλάξουν τη φρίκη της πολιτικής εξουσίας, οι αριστεροί, ζουν και ανέχονται τον εφιάλτη της κατακερματισμένης Aριστεράς.

Κυριάκος Κατζουράκης, Τάξη στο χάος, εισαγωγή: Καλλιόπη Ρηγοπούλου, πρόλογος: Μάνος Στεφανίδης, επιμέλεια: Μαρία Λαϊνά, εκδ. Καλειδοσκόπιο, 2013