Φίλιππος Φιλίππου ~ Ο ερωτευμένος Ελύτης

Ο διερευνητής της ζωής του Ελύτη οφείλει να λάβει υπόψη του μιαν ευφυή παρατήρηση της ποιήτριας Ιουλίτας Ηλιοπούλου, επί μακρόν συντρόφου του. Σε μια συνομιλία τους του είπε: «Πολύ σπάνια, κύριε Ελύτη, μέσα στα πεζά κείμενά σας, αφήνετε να φανούν στοιχεία, πρόσωπα, γεγονότα της ζωής σας. Δεν χρονογραφείστε, δεν αυτοβιογραφείστε, παρά ελάχιστα. […]» Η απάντηση στην προκλητική απορία ήταν η εξής: «Οι αναγνώστες μου πρέπει να έχουν παρατηρήσει ότι έχω καθιερώσει ένα είδος γραφής που αποκλείει την αφήγηση· στηρίζεται, δηλαδή, σε μια κυματοειδή γραμμή. Συνήθως αρχίζει από μία περίοδο όπου αναπτύσσω το θεωρητικό μέρος των απόψεών μου, όσο το δυνατόν πιο πυκνά σε τύπο αφορισμού […] κατόπιν περνάει σ’ ένα αυτοβιογραφικό μέρος χωρίς αυτό να αφορά λεπτομέρειες, γεγονότα, αφορά τον ψυχισμό μου, την εποχή στην οποία αναφέρομαι και καταλήγει σ’ ένα καθαρά ποιητικό μέρος που αναπτύσσεται και αγκαλιάζει όλο το σύνολο και το δένει. […]». Ιδού, λοιπόν, η αποκάλυψη από τον ίδιο. Επιπλέον, λίγα χρόνια νωρίτερα, σ’ ένα άρθρο του ξεκαθάρισε τα πράγματα σχετικά με την ποίηση. Κάποιες φορές, λέει, μπαίνουν στη μέση οι φιλόλογοι, που επιχειρούν να αναλύσουν την ποιητική δημιουργία. Ένας τέτοιος, ένας ανόητος ανθολόγος, εξόργισε κάποτε τον Αντρέ Μπρετόν, επειδή έκρινε σκόπιμο να παραθέσει στο τέλος των ποιημάτων του μερικά επεξηγηματικά σχόλια: επαύριον χρυσαλλίδας με ένδυμα χορού ίσον «πεταλούδα»· μαστός κρυστάλλινος, ίσον «καράφα». «Όχι, Κύριε», φώναζε (ο Μπρετόν)· «δεν ίσον τίποτε! Κείνο που’χε να μας πει ο ποιητής μάς το είπε, να είσαστε βέβαιος», γράφει. Στο ίδιο άρθρο παραδέχτηκε το εξής καταπληκτικό: «Εκ των υστέρων, όλοι οι ποιητές εξηγώντας τα ποιήματά τους λένε ψέματα». Επομένως, η άκρως υπαινικτική ποίησή του χρειάζεται ερμηνευτικά κλειδιά. Γι’ αυτό πάνω στους στίχους του έχουν πέσει φιλόλογοι και μελετητές, προσπαθώντας να τους αποκρυπτογραφήσουν. Κάτι παρόμοιο συμβαίνει και με τα δοκιμιακά του κείμενα, τα οποία είναι πιο κατανοητά. Ο ίδιος, σε μια συνέντευξή του, υποστήριξε πως οι κριτικοί «δεν κατόρθωσαν ποτέ να τα διαβάσουν σωστά». Ανεξάρτητα αν ο ποιητής εξεγείρεται με ορισμένα ερμηνευτικά σχόλια, η δουλειά της αποκρυπτογράφησης είναι χρήσιμη, βοηθάει τους αμύητους να γνωρίσουν σε βάθος το έργο του. Σε ορισμένες περιπτώσεις, τα συμπεράσματα των ειδικών είναι τεκμηριωμένα. Αίφνης, ο Τζέφρι Κάρσον λέει ότι η λέξη «αχινός» στο έργο του Ελύτη, συγκεκριμένα στο ποίημα «Η Οδύσσεια», σημαίνει «γυναικεία ήβη», ενώ ο Μ. Ζ. Κοπιδάκης υπαινίσσεται πως η λέξη «αμύγδαλο» σημαίνει ακριβώς το ίδιο πράγμα. Είναι λοιπόν φανερό πως οι στίχοι του δεν αποτελούν άλυτα αινίγματα.


Φίλιππος Φιλίππου, Ο ερωτευμένος Ελύτης, εκδ. Ψυχογιός, 2011